7.BÖLÜM
ÝÞLEM HACMÝ
GÝRÝÞ
Teknik analizcilerin hemen tamamý fiyat ve iþlem hacmi hareketlerini inceleyerek piyasa analizi yaparlar. 3. bölümde, günlük çubuk grafiklerinin çizimini tartýþmýþ ve bu tip grafik üzerinde fiyat ve iþlem hacminin nasýl gösterildiðini görmüþtük. Bu noktaya kadar grafik kuramý tartýþmasýnýn büyük bölümü, iþlem hacmine bir parça deðinilmenin yanýnda asýl olarak fiyat hareketi üzerinde yoðunlaþmýþtý. Bu bölümde, tahmin sürecinde iþlem hacminin oynadýðý role daha yakýndan bakacaðýz.
ÝKÝNCÝL BÝR GÖSTERGE OLARAK ÝÞLEM HACMÝ
Fiyat, açýk farklýlýkla iþlem hacminden daha çok önem taþýr. Ýþlem hacmi ikincil bir önemdedir ve onaylayýcý bir gösterge olarak kullanýlýr.
Þekil 7.1 Ýþlem hacmi var olan trendi onaylamalýdýr. Bir yukarý-trend’de, fiyatlar yükseldikçe iþlem hacmi artmalý, fiyatlarýn düþüþünde ise azalmalýdýr. Yasaþ’ýn grafiðinde, yukarýda söylediðimiz kurallar tam olarak görülebilmekte ve dolayýsýyla yukarý-trend onaylanmýþ olmaktadýr.
ÝÞLEM HACMÝNÝ YORUMLAMANIN GENEL KURALLARI
Eðer iþlem hacmi artýyor ise o zaman var olan trend muhtemelen o andaki yönünü (yukarý ya da aþaðý) sürdürür. Eðer iþlem hacmi azalýyor ise, bu durum var olan trendin sonlarýna yaklaþýlmýþ olunduðu konusunda bir uyarý olarak ele alýnabilir. Bunlarý söyledikten sonra þimdi iþlem hacmine daha yakýndan bakalým (bkz. Þekil 7.1, 7.2 ve 7.3)
Þekil 7.2 Fiyatlarýn düþtüðü dönemlerde iþlem hacminin düþmesi, yukarý-trend’in süreceðinin önemli bir iþaretidir.
Ýþlem hacminin düzeyi fiyat hareketinin arkasýndaki gücü ya da önemi ölçer. Yüksek iþlem hacmi, daha yüksek derecedeki bir gücü ya da etkiyi yansýtýr. Teknik analizci, fiyat hareketinin yanýnda iþlem hacminin düzeyini görüntülemekle, piyasa hareketinin gerisindeki alým ya da satým baskýsýný daha iyi ölçebilir. Bu bilgi, fiyat hareketinin onaylanmasý olarak, fiyat hareketine güvenilip güvenilemeyeceði konusunda bir uyarý olarak kullanýlabilir
Kuralý daha kesin bir þekilde ifade etmek gerekirse, iþlem hacmi, var olan trend yönünde artmalýdýr. Bir yukarý trendde, fiyat yukarý doðru hareket ettikçe iþlem hacmi artmalýdýr ve fiyatýn gerilediði dönemlerde azalmalýdýr. Bu model sürdüðü sürece iþlem hacmi fiyat trendini onaylýyor demektir.
Þekil 7.3 Bekotekniðin grafiðinde, iþlem hacminin geliþiminin hangi yönde olduðunun izlenmesini OBV göstergesinin nasýl kolaylaþtýrdýðý görülüyor.
Teknik analizci ayný zamanda uyumsuzluk ortaya çýkýp çýkmadýðý yönündeki sinyalleri de gözler. Bir önceki tepenin geçilmesi eðer azalan iþlem hacmiyle gerçekleþiyor ise ortaya bir uyumsuzluk çýkar. Bu olay teknik analizciyi, alým gücünün azaldýðý yönünde uyarýr. Ayný þekilde eðer iþlem hacmi fiyatýn gerilediði dönemlerde artma eðilimi içine giriyorsa, analizci, yukarý-trend’in sýkýntý içine girdiði konusunda kuþku duymaya baþlamalýdýr.
Fiyat Modellerinin Onaylanmasý Olarak Ýþlem Hacmi
5. ve 6. bölümlerde fiyat modellerini incelememiz sýrasýnda, iþlem hacmi, çeþitli kereler önemli bir onaylayýcý gösterge olarak deðerlendirilmiþti. Tepede oluþan bir baþ ve omuzlarýn ilk iþaretlerinden bir tanesi, baþýn oluþumu sýrasýndaki iþlem hacminin azalmasý, daha sonraki boyun çizgisine doðru gerilemede iþlem hacminin artmasý idi. Ýkili ve üçlü tepelerin oluþumunda her bir yeni tepeye yüksek iþlem hacmiyle gidilirken, aþaðý doðru hareketlere düþük iþlem hacmi eþlik ediyor idi.
Þekil 7.4 Ýþlem hacmi trendin yönünü onaylamalýdýr. Aktaþ Elektriðin grafiðinde, OBV göstergesinin yukarý-trend’i onayladýðý görülüyor.
Süreklilik modelleri (örneðin üçgen modeli) düþmüþ olan iþlem hacmi ile oluþumlarýný tamamlarlardý. Bir kural olarak, bütün fiyat modellerinin çözülüþü (kopuþ noktasý) sýrasýndaki iþlem hacmi, eðer kopuþ gerçek bir kopuþun sinyali ise yüksek olmalýydý (bkz. þekil 7.6).
Aþaðý bir trendde, iþlem hacmi aþaðý hareketler sýrasýnda artýyor, yukarý hareketler sýrasýnda ise azalýyordu. Bu model sürdüðü sürece, satýþ baskýsý alýþ baskýsýnýn üzerine çýkýyor ve bu da aþaðý trendin sürmesini saðlýyordu. Bu model deðiþime baþladýðý sýradadýr ki analizci, bir tabanýn sinyallerini aramaya baþlýyordu.
Þekil 7.5 Adana (C)’nin grafiðinde, OBV göstergesinin aþaðý-trendi onaylamadýðý görülüyor.
Ýþlem Hacmi Fiyatýn Önünde Gider
Fiyat ve iþlem hacmini birlikte ele almakla, aslýnda biz ayný þeyi -baskýyý- ölçebilmek için iki deðiþik araç kullanmýþ oluyoruz. Fiyatlar yukarý doðru hareket ederken, satým baskýsýndan çok alým baskýsý olduðunu görürüz. Var olan trendle ayný yönde artan bir iþlem hacmi gözlenir. Teknik analizciler, iþlem hacminin fiyatýn önünde gittiðine inanýrlar. Þu anlamda ki, bir yukarý-trend’de yukarý doðru baskýnýn ortadan kalkmasý ya da bir aþaðý-trend’de aþaðý doðru baskýnýn ortadan kalkmasý, fiyat trendinin tersine dönüþünden önce, iþlem hacmi görüntülerinde ortaya çýkar.
Þekil 7.6 Bir formasyonun oluþumu sýrasýnda iþlem hacminin geliþimi de dikkatle izlenmelidir. Merko Gýda’nýn grafiðinde, yatay hareket sürerken fiyatlarýn düþüþlerinde iþlem hacminin düþtüðüne, fiyatlarýn çýkýþýnda iþlem hacminin artma eðilimi gösterdiðine ve yatay formasyonun yukarýya doðru kýrýlýþý sýrasýnda iþlem hacminde görülen ciddi artýþa dikkat edelim.
Alýþ ya da satýþ baskýsýný ölçebilmekte yardýýmcý olabilmesi için teknik analizciler pek çok hacim göstergesi kullanýrlar. Grafiðin alt bölümünde yer alan dikey iþlem hacmi çubuklarýný incelemek, iþlem hacminin akýþýndaki önemli deðiþiklikleri belirleyebilmek yönünden her zaman yeterli olmaz. Bu iþlem hacmi göstergeleri içinde en basit ve en çok bilineni “On Balance Volume” ya da “OBV”dir. OBV sürmekte olan fiyat trendinin niteliðini onaylamakla ya da fiyat hareketinden farklýlaþmakla, yakýndaki bir trend tersine-dönüþü’nün uyarýcýsý olarak kullanýlýr.
